بررسی تاثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی بر موفقیت ورزشی کشورها در بازی های المپیک (1996-2012)

مقدمه تربیت بدنی و ورزش یکی از ارکان اساسی فعالیت¬ها و برنامه¬ریزی¬های سیاسی،اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی است. حضور افراد در میدان¬های ورزشی و اظهار نظر درباره ی باخت¬ها و برد¬ها در مسابقات و یا تلاش برای کسب میزبانی مسابقات مهم جهانی و بین¬المللی نشانه¬ی بارز این اهمیت است. ورزش در عصر مدرن همواره بخش جدایی ناپذیر از جامعه بشری بوده، اما در چند دهه¬ی اخیر بر اهمیت اقتصادی آن افزوده شده است. رویدادهای ورزشی تاثیرات شگرفی در اقتصاد کشورها ایجاد می¬کنند که ردپای این تاثیرات در مراحل گذار آنها به توسعه¬یافتگی یا ظهور اقتصادی مشهود¬ می¬باشد. تعداد مدال¬های المپیک و جام¬های جهانی نمادی از قدرت اقتصادی ،سیاسی دنیا در مراحل پیشرفت و توسعه است. آنچه که مهم است، این است که چه عواملی سبب افزایش تعداد مدال¬های المپیک می شود. در این پژوهش سعی شد با بکارگیری نظریه¬های اقتصادی و متغیرهای کلان اقتصادی به این سوال که تاثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی بر موفقیت ورزشی کشورها در بازی های المپیک چگونه است پاسخ داده شود. در این راستا در فصل اول ابتدا به بیان مساله و سوال¬های پژوهش و همچنین به پیشینه، فرضیه و اهداف پژوهش پرداخته و سپس توضیح مختصری راجع به روش کار داده می شود. در فصل دوم بطور جامع راجع به ورزش، بازی¬های المپیک، ارتباط ورزش و اقتصاد،ارزشهای اقتصادی ورزش، موفقیت ورزشی،تاثیر عامل های اقتصادی و اجتماعی بر موفقیت ورزشی کشورها در مطالعات دیگران تشریح می شود. در فصل سوم با استفاده از روش های اقتصاد سنجی و بکارگیری الگوی لاجیت تاثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی بر موفقیت کشورها ارزیابی می¬شود. در فصل چهارم نیز به توضیح نتایج و مقایسه آن با مطالعات دیگران پرداخته و در نتیجه راهکارهایی برای ارتقا عملکرد کشورها در میادین ورزشی ارایه می¬شود. 1-1: مقدمه در این پژوهش سعی شد با بکارگیری تئوری¬های اقتصادی و متغیرهای کلان اقتصادی به این سوال که تاثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی بر موفقیت ورزشی کشورها در بازی¬های المپیک چگونه است پاسخ داده شود . از این رو در فصل حاضر به بیان کلیات پژوهش پرداخته می¬شود. در این راستا، به ترتیب شرح و بیان مسأله پژوهش، اهمیت و ارزش پژوهش، اهداف و کاربرد نتایج پژوهش و در نهایت سوالات پژوهش و روش ارزیابی و پاسخ گویی به سوالات پژوهش بیان می¬گردد. 1-2: شرح و بیان مساله¬ی پژوهش ورزش و تربیت بدنی به عنوان یک پدیده ی مهم اجتماعی اثرات مثبت و چشمگیری در توسعه ی همه جانبه ی جامعه دارد و در جوامع مترقی و در حال توسعه بسیار مورد توجه و مطرح می باشد. این پدیده که قابلیت بالایی در برقراری ارتباطات و تحکیم روابط اجتماعی و مردمی داشته و دارد همچون پل مستحکمی در مسیر بهداشت و سلامت جامعه عمل می نماید. تجربیات کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه حاکی از آن است که هزینه در ورزش و تربیت بدنی بعنوان عامل سلامت و شادابی جامعه یک سرمایه¬گذاری منطقی محسوب شده و در مقابل سود سرشاری را درکاهش هزینه های درمانی و جنبی نصیب سرمایه گذار می نماید. بر این اساس توسعه تربیت بدنی و ورزشی زمینه را برای توسعه جهات دیگر اجتماعی فراهم می آورد. در سال های اخیر، ورزش در بسیاری از کشورها علاوه بر اینکه امری فردی و موثر در سلامت جسم و روح تلقی می¬شود، در امور اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و مخصوصا اقتصادی جایگاه کلیدی یافته است. این جایگاه دولتهای مختلف را بر آن داشته است تا برای ترویج ورزش در کشور و ایجاد تسهیلات و امکانات لازم برای گروه های مختلف مرتبط با حوزه های مختلف ورزشی، با اختصاص سرمایه های مادی و معنوی تلاش کنند و زمینه ی موفقیت ورزشکاران خود را در صحنه های بین المللی فراهم کنند. عواملی وجود دارند که در سطح بین¬المللی سبب موفقیت ورزشی می¬شوند، ولی تعیین و اولویت¬بندی این عوامل بسیار سخت و پیچیده¬اند. در نوعی از طبقه¬بندی عملکرد سطح بالا در ورزش را می¬توان ناشی از ترکیب عواملی همچون وراثت و محیطی دانست که مردم در آن زندگی می¬کنند. اما وراثت نمی¬تواند بگوید که چرا آفریقایی¬های آمریکا عملکرد بهتری در ورزش نسبت به نیجریه¬ای¬های آمریکا دارند؟ از سویی عوامل محیطی را می¬توان در چارچوب شاخص¬های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تعریف کرد. اما رابطه¬ی بین سیاست، اقتصاد و عوامل اجتماعی و فرهنگی با ورزش همچنان آشکار و واضح نیست. به طور مثال در باورعموم کشوری که دارای اقتصاد برتر است در ورزش سرآمد بقیه ی کشورهاست، اما شواهد دلالت بر آن دارد همیشه به این روال نیست. بطور مثال ایالات متحده، انگلیس و استرالیا به دلیل اقتصادی موفق اند اما کشورهایی با اقتصاد ضعیف مثل کنیا و اتیوپی در دو میدانی، آنگولا در بسکتبال، کامرون در فوتبال موفق اند. اکنون این مساله مورد توجه است که آیا کشورهای با در آمد سرانه بالاتر عملکرد ورزشی بهتری را در میادین ورزشی به نمایش می¬گذارند؟ آیا بین موفقیت ورزشی و سطح رشد و توسعه اقتصادی یا بعبارت دیگر بین ورزش و عوامل اقتصادی رابطه¬ای وجود دارد؟ آیا یک کشور که جمعیت بیشتری دارد در کسب مدال بیشتر موفق¬تر است؟ از این رو در این مطالعه به بررسی تاثیر عوامل اقتصادی اجتماعی بر موفقیت ورزشی کشورها در بازی های المپیک پرداخته می شود تا ضمن بررسی این عوامل به سوالهای بالا پاسخ داده شود. 1-3: اهمیت و ارزش پژوهش ورزش، تفریح و سرگرمی بطور بالقوه دارای تاثیر قابل¬توجهی بر اقتصاد یک کشور است و موفقیت ورزشی از طریق درآمد حاصل از مسابقات ایجاد منافع مستقیم اقتصادی می کند. از طرف دیگر ارتباط ورزش، جوانان ، غرور ملی و ارتباطات جمعی همیشه مورد توجه اسناد بالادستی کشور بوده است. در این ارتباط می توان به بیانات مقام معظم رهبری، قانون-اساسی، سند چشم انداز و برنامه توسعه ، برنامه بودجه اشاره کرد.ارشادات بنیانگذار جمهوری¬اسلامی ایران در خصوص اهمیت، نقش و تأثیر ورزش بر جوانان حاکی از ارزش و اهمیت پرداختن به این امر است. طبق فرمایش ایشان" جوانان ذخیره¬ی کشور و مایه امید ملت هستند که موفقیت بیشتر آنها در گرو ورزش در تمامی ابعاد انسانی است" . در سند چشم انداز 20 ساله کشور، برنامه پنجم توسعه و طرح جامع ورزش کشور نیز به توسعه ورزش توجه ویژه¬ای شده است.همچنین با توجه به این که در افق 1404 مقرر شده که نرخ گردشگر ایران که به ایران سفر می¬کنند، تا پایان برنامه باید به 20 میلیون نفر در سال برسد، و با توجه به سهمی که در آمارهای جهانی برای گردشگری ورزشی پیش¬بینی شده است، می-توان به جایگاه ورزش، مسابقات ورزشی و دیگر عوامل مرتبط با فعالیت¬های ورزشی در دستیابی به هدف تعیین شده در سندچشم انداز نیز پی برد. همچنین ماده 155- 170 برنامه سوم توسعه به این امر اختصاص داده شده است.در تبصره 60 برنامه پنجم توسعه به ایجاد تسهیلات از قبیل بخشودگی مالیاتی و گشت¬های علمی و ورزشی برای جوانان و دانش آموزان تاکید شده است.در خطی مشی برنامه توسعه پنجم به این مهم توجه شد که همگانی کردن ورزش و گسترش فعالیت¬های تربیت بدنی خصوصاً بین جوانان به منظور پرورش جسم و روح و پربار کردن اوقات فراغت بین عموم مردم سبب ارتقا کمی و کیفی فرهنگ عمومی جامعه می¬شود. موفقیت ورزشی موجب غرور ملی و اعتماد به نفس ملی می شود، شناخت عوامل موثر در موفقیت ورزشی می¬تواند در امر تدوین برنامه¬های ورزشی درجهت توسعه نیروی انسانی با نگاه به عوامل اقتصادی موثر باشد. ورزش ابزار تاثیر گذار در پرورش نیروی انسانی بویژه برای کشور ایران با جمعیت جوان می¬باشد. اسناد بالا دستی بر ضرورت پرورش نسلی پویا سالم و خلاق، با در هم آمیختن ورزش وتکنولو‍‍ژی برای داشتن دنیایی شایسته¬تر ، پیشرفته¬تر و آرام¬تر تاکید می¬کنند. لذا شناخت عوامل اقتصادی موثر در موفقیت ورزشی بسیار مهم است. 1-4: اهداف پژوهش هدف اصلی این پژوهش بررسی تاثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی بر موفقیت ورزشی کشورها در بازی¬های المپیک می¬باشد. در واقع یافته¬های این مطالعه می¬تواند در صدد برنامه ریزی ورزش قهرمانی با عنایت بر عوامل تاثیرگذار بر آن متمرکز باشد. 1-5: فرضیه¬های پژوهش - درآمد سرانه اثری مثبت و معنادار بر موفقیت ورزشی کشورها در بازی¬های المپیک داشته است. -بین جمعیت و موفقیت ورزشی کشورها در بازی¬های المپیک رابطه وجود دارد. - هرچقدر کشورها توسعه یافته¬تر باشند در بازی¬های المپیک موفق¬ترند. -افزایش تعداد شرکت کنندگان هر کشور در بازی¬های المپیک احتمال موفقیت ورزشی را افزایش می¬دهد. 1-6: روش انجام تحقیق: این پژوهش از نوع هدف کاربردی و از نوع روش توصیفی تبیینی است. در تحقیق حاضر ابتدا برای گردآوری اطلاعات از مشاهده آمار و ارقام اقتصادی از بانک اطلاعات داده-های بانک جهانی ، مرکز داده کمیته بین المللی المپیک و همچنین، جست¬وجو در پایگاه¬های تخصصی مربوط به ورزش در ایران و جهان پرداخته شده است. جامعه اماری شامل 187 کشور شرکت کننده در پنج دوره بازی های المپیک به صورت تمام شماری در طول بیست سال( 2012-1996) می¬باشد. همچنین برای پاسخگویی به سوالات و فرضیه¬های پژوهش از یک مدل adhoc استفاده می¬شود. به ترتیبی که موفقیت ورزشی به عوامل اقتصادی و اجتماعی رگرس می¬شود. در این مطالعه عوامل اقتصادی و اجتماعی تاثیرگذار بر موفقیت ورزشی کشورها در بازی¬های المپیک شامل: جمعیت ، درآمد سرانه، تعداد شرکت کنندگان ، نرخ مشارکت نیروی کار ، شاخص توسعه¬ی انسانی، تراز تجاری، عملکرد دوره¬های قبل می¬باشد. سپس به منظور تبیین عوامل موثر بر احتمال موفقیت ورزشی از مدل لاجیت با روش حداکثر راستنمایی استفاده می¬شود و پارامترهای مدل برآورد می¬شوند. 1-7: محدودیت¬های پژوهشی مطالعه¬ی تاثیر عامل¬های اقتصادی و اجتماعی بر موفقیت ورزشی کشورها در بازی¬های المپیک ، به نسبت به مقدار کم و محدود صورت گرفته است که این امر از محدودیت¬های پژوهش حاضر به حساب می¬آید. همچنین از محدویدت¬های پژوهش حاضر می توان به محدودیت¬های آماری و اطلاعاتی اشاره کرد. به طور مثال اطلاعاتی از قبیل سرانه¬ی ورزش، تعداد باشگاه¬ها، میزان تجهیزات ورزشی کشورها محدود بوده است. با این حال تلاش شده است تا با انتخاب موثرتر متغیرها و الگوها و با استفاده از کامل¬ترین آمار تحقیقی جامع ارائه شود. 1-8: واژگان کلیدی -ورزش: ورزش به مجموعه فعالیت¬های سازمان یافته اتلاق میشود که باعث ورزیدگی، افزایش قابلیت بدنی و یادگیری مهارت¬های فیزیکی و روانی – حرکتی می¬گردند. -اقتصاد ورزش: اقتصاد ورزش به بکارگیری تئوری های اقتصادی برای تحلیل فعالیت های ورزشی اطلاق می شود یا به بیان دقیق تر اقتصاد ورزش به ارزیابی مسائل و الگوهای تخصیص بهینه منابع در سه بخش عملکرد ورزش، تولیدات ورزش و توسعه ورزش می پردازد. -موفقیت ورزشی: بر حسب تفاوت بین ارزش مدال¬های دریافتی (بر حسب مدال¬های سه گانه) یک کشور در دو دوره بازی¬های المپیک تعریف می¬شود. اگر چنانچه مدال¬های یک کشور نسبت به دوره¬ی قبل افزایش یابد به آن ارزش یک (کشور موفق) داده می¬شود و در غیر این صورت به آن ارزش صفر (کشور ناموفق) اختصاص داده می¬شود.